3. Nieuwsbrief November 2023

VriendenNieuws November 2023

Voorwoord

De redactie van VriendenNieuws heeft weer een goed gevuld bulletin samengesteld, met veel aandacht voor komende projecten van Phion:

• de hommage aan Maria Callas met Francis van Broekhuizen, een podcast van Marian van den Berg;
• een beknopte bespreking van de Vijfde symfonie van Gustav Mahler en een interview met Bob Koertshuis, de solotrompettist in deze kerstproductie van het orkest;
• een interview met Peter van Praagh, altviolist en de programmeur van de bijzondere nieuwjaarsconcerten die Phion in januari 2024 geeft.

Daarnaast een column van voorzitter Marijke van Hees over de aandacht die politieke partijen in hun verkiezingsprogramma’s besteden aan kunst en vooral aan muziek. En natuurlijk schrijft Peter van der Neut weer over het programma van de Activiteitencommissie. Tenslotte vindt u een artikel van Marcel Zwitser over de aanstaande luistercursus Anton Bruckner.

Toon Ottink, eindredacteur.

Zit er muziek in de politiek?

Column van voorzitter Marijke van Hees

Natuurlijk is er veel aan de hand om je standpunt bij de aanstaande verkiezingen op te baseren. In de debatten gaat het over migratie, klimaat, stikstof, regionale rechtvaardigheid, uitgaven voor zorg en defensie. In de media speelt aandacht voor cultuur geen rol. Maar we weten dat de politiek in Den Haag een grote vinger in de pap heeft als het gaat om subsidies voor landelijke culturele voorzieningen, zoals die voor de orkesten in de Basis Infra Structuur (BIS). Met het oog op de Tweede Kamer verkiezingen wilde ik me eens even op het onderwerp cultuur in de politiek oriënteren. In de huidige tijd is het natuurlijk heel makkelijk om dat via navraag op internet te doen.

Een zoekvraag bij BING is snel te maken; wat willen politieke partijen met cultuur? Het antwoord is vrij klinisch en abstract: “Er zijn verschillende politieke partijen in Nederland en elk van hen heeft een eigen standpunt over cultuur. Over het algemeen is cultuurbeleid gericht op het bevorderen van kunst, erfgoed, creativiteit en culturele diversiteit. Het kan ook worden gebruikt om de economie te stimuleren en de sociale cohesie te versterken.” Daarna geeft BING de partijstandpunten weer met in een groot aantal gevallen achter de naam van de partij de volgende zin: “De partij is van mening dat cultuur een belangrijk onderdeel is van de samenleving en dat de overheid een rol moet spelen bij het ondersteunen van de sector. Ze willen de cultuursubsidies behouden en de toegang tot cultuur verbeteren.” In drie gevallen gaat deze zin niet op: VVD, FvD en PVV willen minder subsidies voor cultuur. Bing zegt daarover: “Deze partijen zijn van mening dat de overheid zich niet te veel moet bemoeien met cultuur en dat de sector zichzelf moet kunnen bedruipen. Ze willen de cultuursubsidies verminderen en de nadruk leggen op commerciële activiteiten.”

Het internet ook nog even lastiggevallen met de vraag: wat willen politieke partijen met muziek? Het antwoord is pas echt onbevredigend: “uit een analyse blijkt dat het woord ‘muziek’ weinig terug te vinden is in de verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen.” Er zit dus weinig muziek in de standpunten van politieke partijen over cultuur. Dan maar hopen dat diegenen die willen korten op cultuursubsidies het niet alleen voor het zeggen krijgen in dit land. Gelukkig is de meerderheid van de partijen de gesubsidieerde culturele sector goed gezind en hoeven de orkesten nog niet voor hun bestaan te vrezen. Of ben ik nu te optimistisch?

Marijke van Hees
voorzitter Vrienden van Phion

Gustav Mahler, Vijfde symfonie

Als kerstproductie voert Phion in december zes keer de Vijfde symfonie van Gustav Mahler uit, een indrukwekkend stuk dat u zich niet zou moeten laten ontgaan. Vijfenzeventig minuten muziek in vijf delen: van een dodenmars als deel één tot aan de triomf van het leven in deel vijf. Beroemd is het vierde deel, het Adagietto; misschien kent u ook het begin van het eerste deel, het trompetsignaal waarmee de dodenmars begint.

Mahler gebruikt een groot orkest, maar zet dat niet zelden als een soort kamermuziekensemble in. Het Adagietto is geschreven voor strijkorkest en harp, dus zonder blazers en slagwerk. Mahlers vrouw Alma vond in eerste instantie dat het hele stuk wel een Symphonie für Schagzeug leek. Wellicht was dat mede een reden voor de componist om meerdere revisies van de symfonie te maken. Mahler componeerde zijn Vijfde in 1901 / 1902, de laatste revisie was klaar in 1909. Deze laatste versie is pas in 1964 gedrukt. De première van de oorspronkelijke versie vond plaats in Keulen in 1904.

De symfonie kent veel samenhang, binnen de delen en tussen de delen. Maar bij een eerste kennismaking is het lastig of zelfs onmogelijk dat steeds te herkennen. Daarom is het devies om er vaker naar te luisteren. Er is een enkele verwijzing naar een lied van Mahler zelf, maar anders dan bij zijn eerdere symfonieën is een vocaal element nauwelijks aanwezig.

Bijna elk deel staat in een andere toonsoort; alleen het eerste deel kent de officiële toonsoort cis- klein. Het tweede deel staat in a-klein, het derde en vijfde in D-groot en het vierde deel in F-groot. Door de frequente modulaties is overigens geen enkele toonsoort een lang leven beschoren.

Het eerste deel is als gezegd een dodenmars, Streng, im gemessenen Schritt. Het trompetsignaal van het begin komt regelmatig terug als verbinding tussen de verschillende onderdelen. Het tweede deel, Stürmisch bewegt, is het meest emotioneel: het deel zou beschouwd kunnen worden als een uiting van doodsangst en grote nervositeit. Tegen het einde klinkt een koraal als een soort triomfhymne. En dan een enorme stemmingswisseling: het derde deel, Scherzo, is een dansante Ländler of bijna een Weense wals, verpakt als een soort hoornconcert. De volgende grote stemmingswisseling vormt het vierde deel, een welhaast gewichtloos stuk waarin tegen het einde de tijd lijkt stil te staan door de vele voorhoudingen: dissonante tonen die heel traag oplossen in consonanten. Het vijfde deel – Rondo – is een fantastisch stuk met verwijzingen naar het Wunderhornlied Lob des hohen Verstandes en naar het voorafgaande Adagietto. Tegen het einde klinkt weer een koraal, een passage waar Alma niet zo enthousiast over was. U misschien wel!

Toon Ottink

Dankzij het mecenaat van de Vrienden heeft het orkest nieuwe Duitse trompetten kunnen aanschaffen. Deze zullen tijdens Mahler Vijf bespeeld worden.

Trompet zet de toon

Solotrompettist Bob Koertshuis opent het kerstprogramma van Phion: de Vijfde symfonie van Mahler. De trompetsolo begint met een motief dat bestaat uit een triool (drie noten in één tel) die vluchtig, niet ritmisch gespeeld moet worden, gevolgd door een langere noot. Vervolgens wordt dat motief een paar keer herhaald. Pas na een dikke minuut voegt het hele orkest zich bij de trompet. Zijn solo gaat gewoon door, op basis van hetzelfde ritme maar met andere noten. In het hele eerste deel keert dit motief van de trompet een paar keer terug.

De beste verhouding in het motief

“Niet elke trompettist zit erop te wachten om in deze symfonie de solotrompet te spelen”, zo vertelde Bob mij. “Het begin is écht helemaal open. En hoe eenvoudig de noten zelf ook lijken, als je ze goed wilt spelen dan is dat nog een heel karwei. Ik studeer daar hard op. Dan zoek ik naar de beste verhouding in dat motief. Je zou denken dat je die drie noten van de triool op precies dezelfde manier moet spelen, maar dat is niet helemaal zo: ze moeten richting geven naar de lange noot, vluchtig gespeeld worden en bovendien van zacht naar sterker klinken. Ik geef de tweede noot een klein beetje nadruk, want dat heeft invloed op die vierde, langere noot, die komt daardoor beter tot zijn recht. Dat moet ook, omdat op deze noot een accent staat. De crux is een goede timing te vinden voor het juist plaatsen van het motief zodat de symfonie in het begin meteen de juiste lading krijgt.”

“En dan is er nog de druk dat je in je eentje, als het ware zonder enige bescherming, uit het niets moet inzetten. Het is zaak om dan niet muzikaal te ‘struikelen’. Ik perk dat risico zoveel mogelijk in door vlak ervoor al in mijn hoofd te horen wat ik even later zal gaan spelen. Dat geeft mij zekerheid en helpt me om de eerste inzet zo vlekkeloos mogelijk uit te voeren.” “Overigens, ook al open ik in mijn eentje die Vijfde symfonie, na de eerste minuut ben ik weer onderdeel van dat grote organisme dat een orkest is. In dat grote samenspelende geheel is het anders, makkelijker, om mijn partij in te voegen: je bent onderdeel van een groot team dat zich als een eenheid laat leiden door wat de componist geschreven heeft.”

Bob Koertshuis vond als jongen van negen thuis onder het logeerbed een koffer. Toen hij die openmaakte, zag hij een trompet. Hij was meteen gegrepen door het instrument. Bobs vader was een verdienstelijk amateurklarinettist en speelde daarnaast saxofoon. In een opwelling had hij ook ooit een trompet gekocht, maar erop spelen viel hem bitter tegen. De trompet ging terug in de koffer en belandde onder het logeerbed. Bob: “Ik was gelijk verkocht. Vanaf dat moment wist ik dat ik trompettist wilde worden. Ik kreeg trompetles en speelde met veel plezier in de plaatselijke harmonie en Egerländerkapel. Ik werd aangenomen op het conservatorium en kon beroepsmusicus worden. Nog elke dag, een dikke 45 jaar na de vondst van die koffer onder het bed, geniet ik van mijn trompet. We zijn onafscheidelijk."

John Biermans

Interview Peter van Praagh

Altviolist en programmamaker met Caraïbische swing

Onze contrabassist Rebecca Fransen interviewde collega-strijker Peter van Praagh. Hij is altviolist in het orkest maar daarnaast ook programmamaker symfonische concerten bij Phion. Voor het Nieuwjaarsconcert 2024 van Phion programmeerde hij Antilliaanse walsen en tumba’s en swingende Latijns-Amerikaanse muziek. 

Waarom is het thema voor de nieuwjaarsconcerten Caraïbische muziek?
 ‘De reden dat we tot dit programma zijn gekomen is omdat mijn wiegje op Curaçao stond. Ik ben Antilliaan en mijn hart gaat eigenlijk altijd sneller kloppen zodra het over Curaçao gaat; een vakantieverhaal of als er iets op radio of TV is.’

Hoe kan het dat jij als lid van het orkest invloed hebt op het programma?
‘Toen er tijdens de coronatijd een beroep werd gedaan op de AC (de Artistieke Commissie van Phion, waar ik toen onderdeel van uitmaakte) en er werd gevraagd wie er mee wilde denken over de programmering, hoefde ik niet lang na te denken. Samen met Joost Smeets (tubaist van Phion) heb ik veel programma’s, in verband met de geldende maatregelen, aangepast. 

Foto: Daan van Oort

Omdat het steeds meer werk werd en wegens familieomstandigheden is Joost op een gegeven moment gestopt met het programmeerwerk. Aan mij was toen de vraag of ik het ‘’alleen’’ wilde voortzetten en nu werk ik mee binnen het Artistiek Team. Momenteel werk ik voor 40% als programmamaker en 60% als altviolist bij Phion en dat bevalt mij goed. Ik bevind me in het hart van de organisatie en dat is een positie die bij me past. Twintig jaar lang ben ik programmamaker geweest voor de Arnhemse vereniging van Kamermuziek. Eerder heb ik bij het orkest hand- en spandiensten voor de toenmalige programmeur gedaan. Daarnaast programmeer ik een kamermuziekserie in Oosterbeek en een serie voor jong talent in Wilp.’

Wat is de bezetting voor het Nieuwjaarsconcert?
‘We spelen met een middelgrote symfonische bezetting, met een band en zangeres erbij. Er zal voornamelijk Midden-Amerikaanse muziek klinken. Curaçao is een centrum geweest van de slavenhandel. Dit heeft invloed op het programma: de tot slaafgemaakten gingen destijds samen muziek maken. Alle culturen kwamen hierin bij elkaar; Afrika, Zuid-Amerika en Europa. Hierdoor is een heel nieuw begrip ontstaan, namelijk de Curaçaose wals. Deze past ook bij de tradities rondom het verwelkomen van het nieuwejaar. De Curaçaose wals is een apart ritme, heel swingend. Deze zal je dan ook zeker herkennen tijdens het concert! Daarnaast is deze muziek dus een uiting van verbondenheid, en is dat niet precies wat we zoeken, deze weken?’

Wat voor muziek kunnen we verder verwachten?
 ‘Jesse Passenier heeft speciaal voor deze gelegenheid muziek voor ons orkest gearrangeerd. Er zal muziek klinken van o.a. Ginastera en Marquez. Daarnaast voeren we samen met de geweldige Curaçaos-Nederlandse zangeres, componiste en songwriter Izaline Calister allerlei andere muziek uit, die we nog even voor u bewaren. Zij zal, begeleid door ons orkest en haar band, zingen over het warme eiland, de dansen, de eeuwig waaiende wind, de zon, zee en het zout; het land waar je naar terugverlangt.’

Waar verheug jij je het meest op?
‘Ik ben heel benieuwd naar hoe deze muziek gespeeld door het orkest, onder leiding van Wayne Marshall, gaat klinken. Maar ik verheug me vooral ook op het sfeertje dat zou kunnen ontstaan welke mij weer terug in mijn geboorteland brengt; back to the roots. Ik hoop enorm dat we die sfeer kunnen delen met het publiek!’

Rebecca Fransen

De Activiteitencommissie

We kijken terug op een mooie seizoenstart. In Nijmegen, Doetinchem, Zwolle en Apeldoorn hebben we met de aanwezige Vrienden een toast uitgebracht op het nieuwe seizoen van Phion. Een mooie en vooral gezellige start, die we nu voor de tweede keer hebben georganiseerd. De reacties waren positief, daarom blijven we deze feestelijke openingen organiseren.

Afscheid van Elise Brugman

In de vorige nieuwsbrief schreef ik dat er een nieuw commissielid uit de regio Enschede/ Twente was gekomen. Vol enthousiasme is Elise gestart. Zij was aanwezig bij de Vriendenrepetitie in Enschede. Helaas kreeg Elise onlangs bericht van verdrietige familieomstandigheden, die het voor haar onmogelijk maken zich voor de volle 100% in te zetten voor de Activiteitencommissie. Zij is dan ook afgetreden als commissielid. Namens de commissie heb ik haar uiteraard sterkte gewenst in deze moeilijke periode.

We zijn dus weer op zoek naar een enthousiaste Vriend uit de regio Enschede/ Twente om te helpen activiteiten voor de Vrienden in deze regio te organiseren. Interesse of vragen over de inhoud van de functie: meld u aan via activiteitenvrienden@phion.nl

Vriendenrepetitie Arnhem

Ik had er al eerder over geschreven: dinsdag 12 december in Musis in Arnhem. Alexei Ogrintchouk, onze nieuwe chef-dirigent, heeft de leiding over deze repetitie. We zijn erg blij dat hij bereid is om na afloop van de repetitie met ons in gesprek te gaan. U komt toch ook? De Vriendenrepetitie begint om 10.00 uur (zaal open om 9.45 uur) en het gesprek met Alexei Ogrintchouk start om 12.45 uur. Er hebben zich al Vrienden opgegeven. Zij hebben ook al een bevestiging ontvangen. U kunt zich nog aanmelden via activiteitenvrienden@phion.nl. U ontvang altijd een bevestiging. Op de website vindt u nog foto’s en een korte terugblik op de Vriendenrepetitie in Enschede. 

Vriendenwerfactie

De Vriendenwerfactie rondom de concerten heeft tot nu toe 45 nieuwe Vrienden opgeleverd. Een mooi resultaat. Onze actie “Vrienden nemen vrienden mee” blijft gewoon doorgaan: U kent vast iemand in uw omgeving die ons orkest als Vriend zou willen ondersteunen. Als u hem of haar aanmeldt als Vriend, krijgt u als cadeau van ons een exclusieve ontvangst door Phion, zowel voor u als voor de nieuwe Vriend(en). U kunt de nieuwe Vriend aanmelden via de website. Onderaan het formulier geeft u aan: “Getipt door een Vriend.” Om voor het cadeau in aanmerking te komen, stuurt u een mail aan activiteitenvrienden@phion.nl met daarin uw naam en de naam van de nieuwe Vriend. U krijgt dan een bevestiging en verdere informatie over de exclusieve ontvangst.

Peter van der Neut
Voorzitter Activiteitencommissie

Luistercursus Anton Bruckner

In de vorige nieuwsbrief is al melding gemaakt van de luistercursus Dem lieben Gott gewidmet over Anton Bruckner, die na de jaarwisseling door Dr. Marcel S. Zwitser zal worden gedoceerd in Enschede, Arnhem, Apeldoorn en Zwolle. Marcel Zwitser heeft zich bereid verklaard voor de Vrienden een speciale kortingsprijs te rekenen: €125.50 i.p.v. €152.50. Vrienden van Phion kunnen in aanmerking komen voor de korting door bij de inschrijving in het vakje ‘Couponcode’ ANTON te vermelden en op ‘Waardebon toepassen’ te drukken. Vrienden die inmiddels hebben ingeschreven, krijgen het prijsverschil van €27.00 door Marcel Zwitser gerestitueerd. Wij vertrouwen erop dat u deze couponcode niet aan niet-Vrienden meedeelt. Voor vragen of opmerkingen kunt u een mail sturen naar de docent: info@marcelzwitser.nl

Marcel Zwitser

Podcast 'De OrkestCast'

Luister naar weer een nieuwe aflevering van de podcastserie 'De OrkestCast' met als gast Francis van Broekhuizen, groot kenner en liefhebber van Maria Callas. Francis vertelt het boeiende verhaal over Maria Callas en over de concertenreeks met Phion vanaf 24 november. Laat u meeslepen door de uitvoerige beschouwingen van Francis en geniet van de unieke muziekfragmenten. >>beluister de aflevering

‘De OrkestCast’ is een initiatief van altivioliste van Phion, Marian van den Berg.

tickets concert 

Colofon

Stichting Vrienden van Phion

Leden bestuur:

Marijke van Hees, voorzitter
Marian Louppen, vice-voorzitter 
Hans Peter Herwig, penningmeester
Jard Baljet, secretaris
Erik Olsman, adviseur bestuur 
Jacco Post, adviseur bestuur 

Leden Activiteitencommissie:

Namens de Vrienden:
Bert Klaver
Peter van der Neut, voorzitter
Gelly Talsma

Namens de musici:
Len Bielars
Pieternel van Lent

Leden van de Redactie:

Rebecca Fransen (musicus)
Marte Straatsma (musicus)
Léa Hemmerlin (musicus)
John Biermans (vriend)
Annejuul Tielens (vriend)
Toon Ottink (vriend, eindredacteur)

Mecenaatcommissie:

Machteld van der Meij
Menno van Duuren (Phion)
Marian Louppen (voorzitter)