Nieuwsbrief Vrienden Mei 2023
Inhoud nieuwsbrief
Direct naar een onderwerp? Kies dan uw onderwerp uit onderstaand overzicht.
Voorwoord
Van de voorzitter
Vriendenwerfactie
Mei: een Beethovenseizoen?
In gesprek met Pieter Siebinga
Jonge bezoekers over De Geheime Tuin
Fidelio: Het recht overwint door een stem van goud
Colofon
Voorwoord
Dit voorlaatste nummer van VriendenNieuws van seizoen 2022-2023 is weer goed gevuld. Naast de column van voorzitter Marijke van Hees staat dit nummer in het teken van zowel terugkijken als van vooruitkijken. Ook is de vriendenwerfactie in mei belangrijk om te benoemen. Veel aandacht voor Beethoven deze keer, net als bij het orkest zelf. En trots mogen we zijn over wat Pieter Siebinga, directeur a.i. van Phion, zegt over ons Vrienden.
Vorige keer schreef ik al dat Aafke Feenstra de redactie van VriendenNieuws heeft verlaten, na verscheidene jaren haar bijdragen te hebben geleverd. Haar betrokkenheid bij de redactie was daarmee niet voorbij: zij heeft een opvolgster gevonden in Annejuul Tielens uit Borne: welkom Annejuul!
Toon Ottink
Van de voorzitter
Vrienden maken en houden
U bent Vriend omdat u daarmee uitdrukt dat u Phion belangrijk vindt en wil steunen. Samen staat u voor een breed maatschappelijk draagvlak en “bent u onze fanclub en ons belangrijkste klankbord”. Natuurlijk, het bezoekende publiek is ook een graadmeter voor het enthousiasme voor de muziek. Maar Vrienden doen meer. Vrienden komen op voor de muzikanten en het orkest als instituut door een sponsorbijdrage “om niet” te geven.
Natuurlijk is de vriendschap wederkerig en heeft Phion een beleid om voor onze Vrienden wat extra te doen. U ontvangt de nieuwsbrief en daarmee ook uitnodigingen voor het bijwonen van repetities en uitnodigingen bij concerten voor een nazit met Vrienden en uw eventuele introducees.
In deze nieuwsbrief vindt u het vertrekpunt voor onze activiteiten; het programma van het orkest Phion zelf. In een volgende nieuwsbrief zal Peter van der Neut (voorzitter van de Activiteitencommissie) de plannen voor het nieuwe seizoen bekend maken.
De oproep om Vriend te worden en te blijven kan eigenlijk worden samengevat als: Word Vriend van Phion en maak met je Vriendenbijdrage bijzondere en waardevolle projecten mogelijk. Artistiek vernieuwende uitvoeringen met een bijzonder en divers karakter. Met uw steun zorgen we er samen voor dat bijvoorbeeld meer kinderen genieten van klassieke muziek. Het verrijkt, geeft kinderen plezier en laat een blijvende herinnering achter. Educatieprojecten zijn een groot succes.
Op korte termijn hopen wij u weer in het publiek te zien tijdens Barbers Vioolconcert & de Zevende van Beethoven in Enschede op 12 mei en in Arnhem op 20 mei. Als bestuur zijn we daarbij aanwezig om u toekomstige Vrienden te ontmoeten. We zullen zichtbaar aanwezig zijn met een Phion-Vriendenbalie.
Wij vragen u in uw omgeving mensen te attenderen op de mogelijkheid om Vriend van Phion te worden. Ga samen naar de concerten, het programma biedt zoveel moois. En met uw bijdragen kunnen we juist extra dingen doen voor het orkest.
Met u als Vriend willen we graag nieuwe Vrienden maken.
Marijke van Hees
Vriendenwerfactie
Als Vriend willen we onze liefde voor het orkest met zoveel mogelijk mensen delen, zowel in de concertzaal als daarbuiten. De Stichting Vrienden van Phion maakt met haar 1600 donateurs het maatschappelijk draagvlak van het orkest nog zichtbaarder. De Vrienden dragen het orkest een warm hart toe en steunen financieel om zo extra activiteiten mogelijk te maken. Hierbij kan de Vriendenstichting alle hulp gebruiken. Om die reden wordt er van 12 t/m 21 mei een Vriendenwerfactie gehouden.
Word Vriend en maak bijzondere concerten mogelijk
Bij de concerten in Enschede (12 mei) en Arnhem (20 mei) zal het Vriendenbestuur aanwezig zijn om in gesprek te gaan met concertbezoekers. Het gesprek zal gaan over de belangrijke rol van Vriend zijn, welke mooie en uitdagende projecten met een deelbijdrage van de Vrienden tot stand zijn gekomen én om nieuwe Vrienden te werven. De ‘Word Vriend’ boodschap zal ook vanuit verschillende communicatiekanalen ondersteund worden. We hopen dat er veel nieuwe enthousiaste Vrienden bijkomen!
Mede mogelijk gemaakt door de Vrienden van Phion
Mei: een Beethovenseizoen?
Ongeveer op het moment dat deze aflevering van VriendenNieuws uitkomt, start ook het programma van Phion met Barbers vioolconcert en de Zevende symfonie van Beethoven. Tevens loopt vanaf de laatste week van april tot eind mei Beethovens opera Fidelio van de Reisopera en Phion. Dus Beethoven in de hoofdrol in mei. En dat terwijl Phion in het volgend seizoen nog veel meer aandacht gaat besteden aan Beethoven met een festival in oktober 2023, waar al zijn negen symfonieën worden uitgevoerd.
De Zevende symfonie, de ‘dans-symfonie’, vanwege de vele dansmelodieën die de componist erin verwerkt heeft, ging in première op 8 december 1813. Tijdens dat concert was er nog een première, die van een van de merkwaardigste werken van Beethoven: de ‘Slag bij Vitoria of de Overwinning van Wellington’. Dit stuk wordt nog maar weinig gespeeld; het wordt beschouwd als de minst gelukte muziek van de grote meester. Toch was het publiek hierover enthousiaster dan over de Zevende, waarvan overigens op verzoek van de toehoorders, het tweede deel herhaald moest worden.
Die ‘Slag bij Vitoria’ kun je politieke muziek noemen. Beethoven beschrijft hoe in mei 1813 bij het stadje Vitoria in Noord Spanje, het leger van Wellington het opneemt tegen het Franse, o.l.v. een broer van Napoleon. In 1808 had Napoleon Spanje en Portugal veroverd. Een Engels leger, geleid door Wellington, kwam de Spanjaarden en Portugezen te hulp om de Fransen te verjagen. In mei 1813 werd bij Vitoria de beslissende slag geslagen en gewonnen door Wellington.
In de loop van 1812-1813, terwijl Beethoven bezig was aan zijn Zevende symfonie en zijn minder geslaagde opera Leonore omwerkte tot de Fidelio, kreeg hij ook nog het idee om die veldslag bij Vitoria in muziek weer te geven. De première van dat stuk en die van de Zevende was tijdens een benefietconcert voor de gewonden van de slag bij Hanau van oktober 1813, waar Napoleon verloor van Oostenrijks-Beiers leger.
In het orkest was trouwens Louis Spohr een van de violisten; Hummel en Meyerbeer zaten aan de pauken en Salieri voerde de ‘artillerie’, het overige slagwerk aan.
Beeld: Slag bij Vitoria. Schilderij van George Jones, 1822; Royal Collection
Vier maanden later ging de Fidelio in première, op 23 april 1814. En ook hier zit weer een politieke onderlaag in: een machthebber, zoals Napoleon, wil zijn politieke tegenstander Florestan uit de weg ruimen. Het lukt niet: zijn echtgenote vermomt zich als man, noemt zich Fidelio en redt haar man uit de gevangenis. Een maand na deze première van Fidelio, eind mei 1814 wordt de potentaat Napoleon naar Elba verbannen.
Benieuwd naar De Slag bij Vitoria, het merkwaardige werk van Beethoven, bekijk dan onderstaande link met opname met von Karajan en de Berliner Philharmoniker.
John Biermans
In gesprek met Pieter Siebinga
Directeur a.i.
Op 20 april had ik een heel plezierig gesprek met Pieter Siebinga. Pieter is sinds de herfst van 2022 directeur a.i. van Phion, om de afwezigheid wegens ziekte van Jacco Post op te vangen.
Op mijn vraag wat hij in z´n werkzame leven zoal gedaan had, kreeg ik een zeer verrassend antwoord. Pieter – afkomstig van Texel – is zijn loopbaan begonnen als politieagent, kwam toen te werken bij een bank en was vervolgens gedurende 20 jaar directeur van het Restauratiefonds Monumenten. En nu is hij dus tijdelijk bestuurder bij ons orkest.
Op mijn vraag om wat te vertellen over het programma van Phion voor het seizoen 2023 – 2024 was zijn eerste reactie dat zijn bemoeienis daarmee gering is geweest. Dat ligt ook wel voor de hand, omdat veel van de contracten die voor zo’n programma nodig zijn – met solisten, dirigenten en zalen – soms al jaren voordien moeten worden afgesloten. Maar hij heeft wel gemerkt dat het samenstellen van een seizoensprogramma een kwestie is van laveren tussen enerzijds de canon van de klassieke muziek, het standaardrepertoire en anderzijds de noodzakelijke vernieuwing. Noodzakelijk om nieuw publiek aan te trekken, maar ook omdat het een subsidievoorwaarde is. Dat laveren tussen die twee elementen is een grote uitdaging voor de programmeur, voor de musici en vanzelfsprekend ook voor het publiek.
Zeer te spreken is Pieter Siebinga over de integratie van beide oorspronkelijke orkesten. Er is één orkest, met twee repetitieplekken, in Arnhem en in Enschede. Van daaruit worden acht grote podia in een uitgestrekt landsdeel bediend. En daarnaast heeft Phion nog acht andere podia in Overijssel en Gelderland, waar kleinere ensembles uit het orkest kamermuziekconcerten geven. Trots is hij, zegt Pieter, op alles wat er Phion gebeurt; trots op het prachtige orkest en op het publiek. Heel blij is hij met de Vrienden: het is zeer belangrijk om zo’n grote groep betrokkenen te hebben, vrienden die de concerten bezoeken en die met hun financiële bijdragen bijzondere projecten en aankopen mogelijk maken. Het orkest heeft zijn vrienden nodig!
In het seizoensprogramma 23/24 staan veel concerten waar hij naar uitkijkt: een Beethoven Festival met alle symfonieën in drie weken, de vijfde van Mahler, spannende nieuwjaarsconcerten en als afsluiting van het seizoen een hommage aan Duke Ellington. En dan zijn er natuurlijk weer familie- en schoolconcerten met nieuwe programma’s, maar ook de reprise van het succesvolle Midzomernachtsdroom van vorig seizoen. Een mooie mix van ijzeren repertoire en nieuwe dingen.
U vindt dat allemaal in de prachtige brochure die Phion onlangs heeft gepubliceerd; en deze is uiteraard ook online te bekijken.
Toon Ottink
Jonge bezoekers over de De Geheime Tuin
De familievoorstelling De Geheime Tuin is een samenwerking tussen Theater Sonnevanck en Phion. De drie dochters van violiste Marte Straatsma en tevens co-auteur van dit stuk bezochten voorstellingen van de Geheime Tuin in Nijmegen en Doetinchem. De oudste twee, Aemilia en Portia (12 en 14 jaar) werden naderhand onderworpen aan een kruisverhoor.
Marte: Dames, wat vonden jullie over het algemeen van de Geheime Tuin?
Portia en Aemilia: Heel erg leuk!
Marte: Wat vonden jullie bijzonder aan de voorstelling? Wat sprong er uit?
Portia: Ik vond het decor heel mooi en ik vond de musici hun kostuums er heel goed bij passen.
Aemilia: Ik vond de standbeelden heel leuk in het begin. Carlijn moest daar ook de hele tijd erg om lachen als ze bewogen.
Marte: Wat vonden jullie van de muziek?
Aemilia: Ik vond het leuk dat er ook kleine groepjes musici waren en grote groepen. Dat maakte het heel levendig. De muziek paste ook goed bij het verhaal.
Marte: Kende je het verhaal al?
Portia: Ik kende het verhaal al. Ik heb het een paar jaar geleden gelezen en ik vond het toen erg mooi. Nu ook trouwens. Volgens mij heetten de personages toen wel anders.
Marte: Hadden jullie een favoriete personage?
Portia: Geen idee, ik vond ze allemaal goed.
Aemilia: Ik weet het ook niet…
Portia: Carlijn wilde na de voorstelling wel de Sara ontmoeten, toch? Alleen was alleen de Ellie figuur nog aanwezig, die vond ze wel een beetje erg indrukwekkend.
Contrabassist en redactielid Rebecca Fransen vroeg op haar beurt aan haar contrabasleerlingen Ids (11 jaar) en Sarah (12 jaar) naar hun impressie van het stuk, dat ze gezien hadden in Arnhem.
Sarah: Ik vond het een heel leuk theaterstuk. Heel mooi was het dat de violen en alle andere instrumenten zo helemaal om Sara heen gingen staan zodat ze niet meer uit de kring kon. Dat voelde je zelf helemaal in je lichaam. Het was soms best wel spannend en ik heb mij geen moment verveeld. Ik herkende ook veel uit het boek, dat ik ook gelezen heb. Ik vond het ook heel leuk dat de acteurs af en toe met het publiek praatten. Ik vond wel dat Sara heel snel de geheime tuin had gevonden.. Maar die was wel heel mooi met alle kleurtjes en waaiers.
Ids: Het was een hele leuke voorstelling met veel verschillen in de scènes met kostuums en lichteffecten, wat ik altijd interessant vind. De muziek was heel goed gekozen en het was heel bijzonder dat er zoveel muzikanten door elkaar heen op het podium liepen en ook nog uit hun hoofd muziek speelden. Mijn mama was een beetje ontroerd toen de tuin ging bloeien.
Marte Straatsma en Rebecca Fransen
Al in de ouverture hoor je dat het thema van deze opera serieus is en niet alleen maar een muzikale Spielerei. En als bijna aan het einde ervan in de verte de trompetten klinken, krijg je ook al het vermoeden dat er in de opera zelf iets als een ‘verlossing’ zal komen.
Toch begint de eerste akte met een speelse scène van een liefdesprobleem: de jongeman Jaquino wil graag trouwen met Marzelline de dochter van Rocco, de hoofdcipier van de staatsgevangenis. Maar het meisje is verliefd geworden op Fidelio, die sinds kort aangesteld is als gevangenisbewaker. Zij, noch haar vader, weet dat Fidelio geen man is, maar de vrouw van Florestan. Hij zit in de diepste kerker van de gevangenis op bevel van de gouverneur Don Pizarro, een potentaat die een gruwelijke hekel aan hem heeft. Florestan heeft namelijk kritiek geuit op hem.
Het huwelijksaanzoek van Jaquino en de weigering van Marzelline levert een duet op, dat al snel verandert in een trio als ook vader Rocco zich in de ‘discussie’ mengt en in een kwartet zodra Fidelio verschijnt. Het mooist is nog als je scherp let wat ze zingen: het lijkt een samenhangende tekst, maar is soms erg dubbelzinnig. Als Fidelio over liefde en trouw zingt, doelt hij/zij op haar man beneden in de kerker. De verliefde Marzelline denkt daarentegen dat Fidelio haar op het oog heeft.
Later als Fidelio in een lange aria haar bezorgdheid en liefde over haar gevangen echtgenoot uitzingt, klinkt er met één zangeres ook een soort kwartet: de sopraanstem van Kelly God wordt vanuit de orkestbak omspeeld door drie hoorns.
Als na de pauze het orkest inzet met een reeks wrange akkoorden is het duidelijk dat nu de échte gebeurtenis gaat komen. Rocco daalt met Fidelio af naar de diepste kerker om het graf te graven dat bestemd is voor Don Florestan. De gouverneur heeft besloten hem te doden. Maar als hij met getrokken mes aankomt, trekt Fidelio een pistool, maakt zich bekend als Leonore, de vrouw van Florestan en houdt de potentaat tegen.
Dan klinken er plotseling bevrijdende trompetten: de hoogste minister van de staat, don Fernando komt eraan. Hij is een bestuurder die zijn macht uitoefent met inachtneming van wet en recht. “Nicht, nicht länger kniet sklavisch nieder, Tyrannenstrenge sei mir fern. Es sucht der Bruder seine Brüder”, zingt hij (kniel niet langer neer als een slaaf, laat de strengheid van een tiran verre van mij zijn. Een broeder zoekt zijn broeders).
Het lijkt wel een voorafschaduwing van de beroemde woorden uit het slotkoor van Beethovens Negende symfonie: alle Menschen werden Brüder, de kern van een gedicht van Schiller dat hier gezongen wordt.
Florestan wordt bevrijd en Beethoven laat een meeslepende slotscène horen die opgebouwd wordt vanuit een duet, naar een trio enzovoort tot uiteindelijk koor en alle solisten enthousiast meedoen. En dan ligt daar bovenop het glanzende goud van de stem van Kelly God = Leonore = Fidelio.
John Biermans
Stichting Vrienden van Phion
Leden bestuur:
Marijke van Hees, voorzitter
Marian Louppen, vice-voorzitter
Hans Peter Herwig, penningmeester
Jard Baljet
Erik Olsman, adviseur bestuur
Sigurd Smit, adviseur bestuur
Leden Activiteitencommissie:
Namens de Vrienden:
Bert Klaver
Peter van der Neut, voorzitter
Gelly Talsma
Vacature (gezocht: actieve Vriend uit de regio Twente)
Namens de musici:
Len Bielars
Melanie Jansen
Leden van de Redactie:
Rebecca Fransen (musicus)
Marte Straatsma (musicus)
Léa Hemmerlin (musicus)
John Biermans (vriend)
Annejuul Tielens (vriend)
Toon Ottink (vriend, eindredacteur)
Mecenaatcommissie:
Machteld van der Meij
Menno van Duuren (Phion)
Isabelle Hegeman (Phion)
Marian Louppen (voorzitter)